پارچه گلدوزی و بایدها و نبایدهای آن
گلدوزی یکی از هنرهایی است که می‌تواند طرح پارچه را تغییر دهد و حتی لباس‌های قدیمی و کهنه شما را به لباس‌هایی نو و متفاوت تبدیل کند. با این هنر به راحتی این امکان را دارید که در منزل کار کنید و درآمد داشته باشید. ضمن اینکه برای آموزش هم نوعی هنر جذاب و متفاوت است که افراد زیادی به آن علاقه دارند. شما برای انجام گلدوزی به تجهیزات آن احتیاج خواهید داشت. پارچه گلدوزی اولین گزینه از ملزوماتی است که باید آن را برای آموزش و یادگیری گلدوزی تهیه کنید. البته تمام پارچه‌ها قابلیت گلدوزی شدن را دارند؛ اما اگر پارچه گلدوزی تهیه کنید، بدون شک انجام این کار برای شما راحت‌تر خواهد بود.
پارچه گلدوزی چیست؟
تاریخچه گلدوزی در ایران و پیشینه این هنر، نشان‌دهنده این است که ما ایرانیان در این هنر هم پیشرو بوده‌ایم. درست به همین دلیل از همان ابتدا پارچه‌های مناسب این هنر را تولید می‌کردیم. پارچه گلدوزی یکی از مهم‌ترین تجهیزاتی است که در ابتدای کار باید آن را تهیه کنید. این پارچه کاملا برای هنر گلدوزی طراحی و تهیه شده است و به دلیل بافت و متریال به‌کار رفته در آن، به راحتی این امکان را خواهید داشت که با گلدوزی کردن روی آن، اثری خارق‌العاده را خلق کنید. البته همان‌طور که گفتیم، این پارچه‌ها از نوع مخصوصی هستند که قبل از هر کاری باید آن‌ها را بشناسید و با بافت و تار و پود آن آشنا شوید. بی‌شک انتخاب پارچه گلدوزی مناسب و خوب، به طرح نهایی و محصول متفاوت و چشمگیر می‌انجامد!
ویژگی‌های پارچه گلدوزی با دست
پارچه‌های گلدوزی مانند پارچه شماره دوزی، تنوع بسیار زیادی در بازار دارند؛ بنابراین، انتخاب پارچه نهایی کاملا به سلیقه و طرح شما بستگی دارد. در اصل وقتی شما بدانید که قرار است چه طرحی را بر روی پارچه خود گلدوزی کنید، می‌توانید جنس، رنگ، بافت و حتی طرح خاص پارچه گلدوزی خود را در نظر بگیرید. البته تفاوتی ندارد که شما پارچه گلدار ترکمن را برای گلدوزی انتخاب کنید یا پارچه ساده! در هر حال باید شناخت کامل و کافی از پارچه گلدوزی داشته باشید و ویژگی‌های آن را بدانید تا هنگام خرید با کمترین مشکل مواجه شوید و بتوانید بهترین پارچه را برای این منظور تهیه کنید.
ما در ادامه ویژگی‌های پارچه گلدار یا ساده گلدوزی خوب را با شما بررسی خواهیم کرد.
- تراکم مناسب
پارچه‌ای که مناسب گلدوزی باشد، در اولین گام باید تراکم کافی و مناسبی داشته باشد. این موضوع حتی در تاریخچه گلدوزی در جهان هم ذکر شده و از گذشته تا به امروز اهمیت ویژه‌ای داشته است. اگر پارچه گلدوزی شما تراکم مناسب و خوبی داشته باشد، سوزن به راحتی در آن فرو می‌رود و نخ هم به زیبایی هرچه تمام‌تر از بافت پارچه عبور می‌کند و روی آن قرار می‌گیرد.
پارچه‌هایی مثل پارچه لینن که تراکم کمی دارند، زمان گلدوزی نیازمند دقت زیادی هستند. به عبارتی پارچه‌های کم‌تراکم زمان گلدوزی باعث می‌شوند که نخ و سوزن به راحتی از میان آن‌ها عبور کنند و طرح گلدوزی نهایی کمی شل، نامرغوب، نامرتب و وارفته باشد. در عین‌حال اگر تراکم پارچه بیش از اندازه هم باشد، باعث می‌شود که سوزن به راحتی در بافت پارچه فرو نرود یا نخ شما به سرعت پاره شود.
همین موضوع نشان می‌دهد که اگر از پارچه‌های کم‌تراکم استفاده کردید، هنگام گلدوزی باید دقت و وسواس بیشتری برای این کار به خرج دهید. ضمن اینکه بعد از گلدوزی، نگهداری پارچه لینن که تراکم کمی دارد یا پارچه مخمل که از پارچه‌های پرتراکم به‌حساب می‌آید، می‌تواند مشکلات خاص خود را داشته باشد.
- جنس نرم و لطیف
نرم و لطیف بودن پارچه گلدوزی شاید نوعی چالش به نظر برسد. البته لطافت و بافت نرم پارچه از جهتی امکان انجام گلدوزی راحت‌تری را برای شما فراهم خواهد کرد. به‌طور مثال جوراب زنانه، بافت پارچه‌ای نرم و لطیفی دارد و برای گلدوزی کاملا مناسب است. در عین‌حال اگر پارچه شما میزان لطافت کمتری داشته باشد، شاید هنگام گلدوزی کمی خشن به نظر برسد، اما درنهایت بافت گلدوزی شما وارفته و شُل نخواهد بود.
ضمن اینکه نمی‌توان گفت از میان پارچه‌های لطیف یا پارچه‌های خشن کدام‌یک بیشتر برای گلدوزی مناسب هستند؛ اما واقعیت این است که شما به راحتی می‌توانید بر روی هر دو آن‌ها گلدوزی خود را انجام دهید. البته نباید فراموش کرد که گلدوزی بر روی هرکدام نیازمند طی مراحلی خاص و دقتی متفاوت در حین کار است.
- رنگ‌بندی متنوع
پارچه‌هایی که برای گلدوزی انتخاب می‌شوند یا به عبارتی پارچه‌های مخصوص گلدوزی در ابتدای کار و برای شروع این هنر بهتر است که ساده و بدون نقش و نگار باشند. ضمن اینکه تنوع بالای رنگ‌بندی این پارچه‌ها به شما کمک خواهد کرد تا پس‌زمینه رنگی مناسبی را برای طرح گلدوزی خود انتخاب کنید. البته این نباید شما را محدود به بافت یا رنگ خاصی کند و اجازه ندهد که شما متریال‌های مختلف پارچه را امتحان کنید یا از انتخاب آن‌ها ترسی داشته باشید. در هر حال ما هنر گلدوزی را بیشتر بر روی لباس زنانه، محصولات و کالای خواب یا دیگر محصولات ظریفی انجام می‌دهیم که ممکن است در کنار رنگ‌های متنوعی که دارند، طرح‌های کوچک و بزرگی هم داشته باشند.
- بافت پارچه
همان‌طور که پیشتر اشاره کردیم، بافت پارچه گلدوزی باید بافتی متناسب و متعادل باشد. تفاوتی هم نمی‌کند که شما تاپ زنانه، کراپ تاپ زنانه، پیراهن، شلوار، شومیز زنانه، دامن، مانتو، شال و روسری یا هر لباس دیگری با هر بافت و تراکمی را برای گلدوزی انتخاب کنید. اگر از خود می‌پرسید که کراپ تاپ چیست و چه ویژگی‌ها و عملکردی دارد، باید بگوییم که این پوشش زنانه با گلدوزی زیبا می‌تواند استایل جذابی را برای شما رقم بزند. البته در ابتدای کار بهتر آن است که بافت متعادلی را برای یادگیری هنر گلدوزی در نظر بگیرید؛ اما در ادامه باید این موضوع را بدانید که انجام گلدوزی بر روی نوع مشخصی از بافت پارچه اهمیت چندانی ندارد. شما در هر حال باید کار بر روی انواع بافت‌ها و تراکم‌ها را تجربه کنید و ریزه‌کاری‌های این هنر را بر روی انواع پارچه یاد بگیرید.
انواع پارچه گلدوزی
در گام اول برای انجام گلدوزی باید بدانید پارچه گلدوزی چیست و چطور می‌توان آن را به راحتی در میان انواع و اقسام پارچه‌ها تشخیص داد. جنس پارچه گلدوزی اهمیت بسیار زیادی دارد. در اصل این پارچه گلدوزی است که پایه و اساس این هنر را تشکیل می‌دهد و اگر به خوبی یا به درستی انتخاب نشود، می‌تواند به سرعت کیفیت کار شما را خراب کند و درنهایت محصول جذاب و دلنشینی به شما تحویل ندهد.
اگر پارچه باکیفیتی را انتخاب کنید، بدون شک در پایان کار، گلدوزی زیبا و باکیفیتی خواهید داشت. پارچه مناسب و اعلاء یعنی پارچه‌ای که ظاهر خوب و بافت متناسب و درستی داشته باشد تا دست شما را برای انجام هنرتان باز بگذارد. انواع و اقسام پارچه‌های گلدوزی در بازار موجودند که در ادامه هرکدام از آن‌ها را برای شما شرح خواهیم داد:
· پارچه گلدوزی کتان
پارچه کتان اگر برای شلوار زنانه مورد استفاده قرار بگیرد و بر روی آن گلدوزی شود، می‌تواند یکی از جذاب‌ترین پارچه‌ها برای انجام این هنر باشد. این پارچه کشسانی ندارد و نخ و سوزن شما به راحتی از بافت آن عبور خواهد کرد. ضمن اینکه به لحاظ کیفیت جنس، مرغوب است و استحکام بسیار زیادی هم دارد. به همین دلیل شما با خیال راحت می‌توانید این جنس را برای پارچه گلدوزی در نظر بگیرید و طراحی‌های گلدوزی خود را بر روی آن انجام دهید.
پارچه‌های کتان در دسته بهترین پارچه‌های گلدوزی قرار دارند و آن‌ها را برای تهیه نیم تنه زنانه، کت زنانه یا کت و شلوار هم مورد استفاده قرار می‌دهند. این پارچه‌ها به دلیل بافت خاص خود برای گلدوزی و روبان‌دوزی بسیار پرطرفدار و مناسب هستند. پارچه‌های کتان را با نام پارچه گونی هم می‌شناسند. بافت این پارچه‌ها درشت است، آهار دارد و کمی خشن به نظر می‌رسد؛ اما به دلیل همین ویژگی‌ها برای روبان‌دوزی و گلدوزی مناسب‌ترین و بهترین پارچه محسوب می‌شود. ضمن اینکه برای تهیه کوسن، رومیزی، سجاده و حتی روبالشتی‌های تزیینی هم به‌کار می‌رود.
· پارچه گلدوزی 24 کانت
پارچه گلدوزی ۲۴ کانت ایرانی، پارچه‌ای کاملا بدون آهار و باکیفیت است که تنوع رنگی بسیار زیادی دارد و به دلیل همین دو ویژگی، بیشتر برای گلدوزی مورد استفاده قرار می‌گیرد. ضمن اینکه این پارچه در هنرهایی مثل شماره‌دوزی و ژور دوزی هم کاربرد دارد.
شاید برایتان جالب باشد که بدانید واژه کانت (count) در این نوع پارچه چه معنایی دارد. کانت به سوراخ‌هایی اطلاق می‌شود که بر روی این پارچه قرار گرفته‌اند و الگوی شبکه‌ای‌مانندی را در تمام سطح آن ایجاد کرده‌اند. این سوراخ‌ها یا روزنه‌های ریز که با فاصله از یکدیگر قرار دارند و در سراسر پارچه پخش شده‌اند، کانت نامیده می‌شوند و در اصل نوعی راهنما برای انجام گلدوزی‌ها هستند. این پارچه‌ها را با هدف نشان دادن فاصله و اندازه یکسان دوخت تهیه می‌کنند تا کار گلدوزی راحت‌تر و فرایند آن تسهیل شود.
· پارچه لینن برای گلدوزی
پارچه لینن از آن دسته پارچه‌هایی است که هم برای کت و شلوار و هم برای شلوار زنانه زیاد از آن استفاده می‌شود. این پارچه گزینه‌ای مناسب برای گلدوزی است که به دلیل الیاف طبیعی و استحکام بالایی که دارد، یکی از مناسب‌ترین پارچه‌ها برای گلدوزی به‌شمار می‌آید. لینن هم برای فصل گرما و هم برای فصل سرما کاربردی و مناسب است؛ ضمن اینکه مقاومت بالایی هم دارد. البته ممکن است پارچه لینن شما بعد از اولین پوشیده شدن یا حین انجام گلدوزی، کمی چروک شود؛ اما جای هیچ نگرانی نیست. چون اگر آن را شست‌وشو دهید و با چوب‌لباسی آویزان کنید، به سرعت خشک می‌شود و هیچ ردی از چروک بر روی آن باقی نمی‌ماند. همچنین این پارچه با اتو و دمای بسیار پایین هم به سرعت از حالت چروک به حالت قبل و صاف خود برمی‌گردد.
· پارچه متقال برای گلدوزی
پارچه متقال برای گلدوزی، پارچه‌ای بسیار مناسب و باکیفیت است که در تهیه مانتو زنانه یا نیم تنه زنانه هم از آن استفاده می‌شود. اگر گلدوزی روی پارچه متقال را یاد بگیرید، می‌توانید حتی قدیمی‌ترین و از مد افتاده‌ترین لباس‌های خود را هم به‌روز کنید تا دوباره قابل استفاده باشند. متقال در اصل نوعی پارچه کاملا کلاسیک در میان پارچه‌های گلدوزی محسوب می‌شود.
بافت پارچه متقال از الیاف طبیعی است و گلدوزی بر روی آن فرصتی استثنایی به شما خواهد داد تا هنر خود را هرچه زیباتر و هنرمندانه‌تر در معرض نمایش بگذارید. ضمن اینکه بافت این پارچه انسجام مناسب و متعادلی دارد و اجازه می‌دهد تا هنگام گلدوزی حس خوبی از کار کردن روی این پارچه را تجربه کنید. البته توصیه می‌کنیم که قبل از شروع انجام گلدوزی بر روی پارچه متقال، آن را با آب ولرم شست‌وشو دهید.
· پارچه شانتون برای گلدوزی
پارچه شانتون لطیف‌ترین جنس برای پارچه گلدوزی است که تراکم بسیار متعادل و مناسبی دارد و گلدوزی شما را به زیبایی هرچه تمام‌تر نشان خواهد داد. این پارچه نسبت به پارچه کتان آهار ندارد؛ ضمن اینکه در مقایسه با پارچه‌های متراکم فاقد لطافت، ضمن تراکم بالا، از لطافت خوبی هم بهره می‌برد. پارچه شانتون نازک نیست و اندازه بافت در تار و پود آن کاملا مشخص است. به همین دلیل این پارچه اگر برای مانتوی زنانه یا پیراهن زنانه هم مورد استفاده قرار بگیرد و بر روی آن گلدوزی شود، جلوه‌ای خاص و چشم‌نواز خواهد داشت. پارچه شانتون برای لباس‌های تابستانه و فصل گرما، گزینه‌ای مناسب و خنک محسوب می‌شود.
· پارچه ابریشم
در پایان معرفی پارچه‌های مناسب گلدوزی به پارچه‌های ابریشمی می‌رسیم. این پارچه‌ها اگر ابریشم طبیعی و واقعی باشند، پارچه‌هایی باارزش و گران‌بها محسوب می‌شوند؛ وزن کمی دارند و زیبایی آن‌ها چشمگیر و چشم‌نواز است. اگر دوست داشتید که پارچه‌های ابریشمی را برای انجام هنر گلدوزی انتخاب کنید، باید بدانید که این انتخاب، ایده‌آل‌ترین گزینه شما محسوب می‌شود.
البته پارچه‌های ابریشمی به دلیل بافت و تار و پود صددرصد طبیعی و ظریفی که دارند، برای شما چالش واقعی به‌حساب می‌آیند. ولی توصیه می‌کنیم که حتما گلدوزی بر روی این پارچه‌ها را یاد بگیرید. اجازه ندهید که ترس از نخ‌کش شدن یا پارگی پارچه مانع یادگیری گلدوزی شما بر روی پارچه ابریشمی شود؛ چون اگر این هنر را یاد بگیرید، بدون شک یک هنرمند گلدوز واقعی و همه‌چیز تمام خواهید شد.
چه وسایلی برای گلدوزی نیاز است؟
همان‌طور که گفتیم، هنر گلدوزی علاوه بر پارچه به تجهیزات متفاوت دیگری هم نیاز دارد. در ادامه با هم مروری بر تجهیزات لازم هنر گلدوزی خواهیم داشت:
- پارچه گلدوزی
- قیچی
- سوزن گلدوزی
- نخ شماره ۲
- نخ شماره ۶
- نخ ابریشمی
- قیچی تزیینی گلدوزی
- سوزن فولادی
- نخ باتیک
- نخ آیرو
- نخ مولتی کالر
- نخ بوبین پیچ
- نیدل پانچ
- سوزن رویال
- کارگاه
- پایه کارگاه
- کارگاه نورگه
لیست بالا، همگی از تجهیزاتی هستند که شما برای شروع گلدوزی باید آن‌ها را تهیه کنید.
انتخاب پارچه گلدوزی با توجه به متریال نخ و نوع نقشه
این فاکتور در انتخاب پارچه گلدوزی اهمیت زیادی دارد. همه چیز به نوع طرح و نقشی که شما قرار است بر روی پارچه خود اجرا کنید، بستگی دارد و اگر به این موضوع دقت کنید، به راحتی می‌توانید کار خود و هنر اصلیتان را نشان دهید. متریال نخ، نوع نقشه و بافت پارچه شما کمک می‌کنند که حتی شما سوزن گلدوزی خود را هم متناسب انتخاب کنید. لوازم گلدوزی شما در شروع کار شامل سوزن و نخ هستند که باید ضخامت نخ و نوع سوزن را با در نظر گرفتن بافت پارچه خود در نظر بگیرید.
برای مثال اگر پارچه گلدوزی شما یکپارچه و ضخیم باشد، استفاده از سوزن‌های مختلف با شماره‌های گوناگون برای شما مجاز است؛ اما اگر پارچه شما حریر، نازک و ظریف است، حتما باید از نخ و سوزن‌هایی استفاده کنید که ظریف و نازک باشند.
چرا جنس پارچه گلدوزی اهمیت دارد؟
اگر پارچه گلدوزی را درست و با شناخت کافی انتخاب نکنید، هرقدر هم که برای هنر گلدوزی خود زحمت کشده باشید، باز هم طرح و محصول نهایی شما جلوه واقعی خود را نخواهد داشت. اگر پارچه بیش از اندازه خشک و آهاردار باشد یا بافتی سفت و بسیار متراکم داشته باشد، شما را با مشکلاتی مثل مقاومت سوزن و عبور سخت نخ از میان خود مواجه خواهد کرد. ضمن اینکه اگر پارچه گلدوزی شما بسیار نازک، لطیف و ظریف باشد، با کشیدگی دوخت، پارگی، دررفتگی تار و پود و مشکلاتی از این قبیل روبه‌رو خواهید بود. همچنین این موضوعات باعث می‌شوند که بافت گلدوزی شما شل و وارفته باشد و زیبایی اصلی و جلوه واقعی خود را نشان ندهد.
در عین‌حال هنرمند واقعی که هنر گلدوزی را دنبال می‌کند و آن را به‌عنوان حرفه خود برگزیده است، باید این قدرت و توانمندی را داشته باشد که هنر گلدوزی خود را بر روی تمام پارچه‌ها ارائه دهد. واقعیت این است که گاهی اوقات ما با پارچه‌ها و بافت‌های متنوعی روبه‌رو هستیم که تا به‌حال آن‌ها را تجربه نکرده‌ایم. اما اگر واقعا می‌خواهید که در هنر گلدوزی تبحر پیدا کنید و به عنوان فردی حرفه‌ای آن را ادامه دهید، توصیه ما این است که کار گلدوزی بر روی انواع و اقسام پارچه‌ها با تار و پودهای مختلف، تراکم‌های متفاوت و طرح و رنگ‌های متنوع را یاد بگیرید. این کار به شما کمک می‌کند تا با در نظر گرفتن ریزه‌کاری‌ها و نقاط قوت و ضعف پارچه به راحتی بتوانید گلدوزی خود را به خوبی بر روی هر نوع پارچه و لباسی انجام دهید.
معرفی بهترین پارچه برای گلدوزی
همان‌طور که گفتیم، پارچه‌های مختلفی برای انجام هنر گلدوزی در بازار موجودند؛ اما بهترین این پارچه‌ها شامل:
- کتان
- کرباس
- گونی
- شانتون
- لینن
- متقال
- تور
- نخ پنبه
هستند که کار گلدوزی شما را راحت‌تر می‌کنند و در ابتدای کار اجازه می‌دهند تا شما بدون دغدغه آسیب رساندن به پارچه، گلدوزی خود را آموزش ببینید و انجام دهید. اما در ادامه باید از دیگر پارچه‌ها با بافت‌های ظریف‌تر و خشن‌تر هم استفاده کنید و این هنر را بر روی تمام بافت‌ها و متریال‌های پارچه‌ای یاد بگیرید.
پارچه؛ مهم‌ترین ابزار گلدوزی (کلام آخر)
واقعیت این است که اگر شما پارچه گلدوزی مناسب نداشته باشید، به هیچ وجه نمی‌توانید هنر خود را نشان دهید. پارچه‌ها به دلیل تنوع و پیشرفت جهانی در صنعت نساجی، حالا نمونه‌های مختلف، متعدد و متفاوتی دارند که کار کردن و گلدوزی بر روی هرکدام از آن‌ها می‌تواند شما را با چالش‌های گوناگونی مواجه کند؛ اما توصیه ما این است که به هیچ وجه خود را به انجام گلدوزی بر روی پارچه‌ای خاص با بافت و متریال خاص محدود نکنید و حتما این هنر را بر روی انواع و اقسام پارچه‌ها انجام دهید و یاد بگیرید.
سوالات متداول:
- پارچه گلدوزی از کجا بخرم؟
تهیه پارچه گلدوزی از تمام مغازه‌های پارچه‌فروشی امکان‌پذیر است. فقط باید قبل از انجام این کار بدانید که به چه پارچه‌ای نیاز دارید تا خرید خود را به سرعت و به راحتی انجام دهید.
- بهترین پارچه برای گلدوزی، کدام نوع پارچه است؟
بهترین پارچه‌ها برای گلدوزی شامل پارچه کتان، کرباس، گونی، متقال، تور و نخ پنبه هستند.
- آیا انتخاب نخ و سوزن در انجام گلدوزی بر روی پارچه‌های مختلف تاثیری دارد؟
بله؛ اگر نخ و سوزن ضخیم را برای انجام گلدوزی بر روی پارچه ظریف و نازک انتخاب کنید، بدون شک پارچه شما پاره و بافت گلدوزی شما خراب خواهد شد. ضمن اینکه نخ و سوزن نازک را هم نباید برای بافت‌های ضخیم و متراکم انتخاب کرد؛ چون قدرت عبور از بافت پارچه را ندارد و موجب آسیب به بافت پارچه شما خواهد شد.