بافندگی چیست و چه تعریفی دارد؟!
اگر شما هم از بچگی به هنر بافندگی علاقه داشتید و در فصول سرد پاییز و زمستان، لباس‌های گرم و بافتنی را بیشتر از سایر لباس‌های خود می‌پوشیدید، پس این مطلب را هم به‌طور حتم دوست خواهید داشت. پیش از اینکه بگوییم بافندگی چیست، اجازه بدهید به‌طور کلی آن را به شما معرفی کنیم. در قدم اول باید بدانیم که بافندگی نوعی هنر است. بافتن و بافندگی پروسه‌ای جدا از دوختن و دوزندگی محسوب می‌شود؛ اما درنهایت شما را به محصولی می‌رساند که مانند دوزندگی و دوختن قرار است بدنتان را از گرما و سرما حفظ کند. البته تصور نکنید که تمام بافندگی‌ها درنهایت به محصولات زمستانه ختم می‌شوند؛ برخی از آن‌ها هم بافت‌هایی بسیار ریز و ظریف را برای ما خلق می‌کنند که مناسب لباس‌های خنک و تابستانه هستند.
ما در این مطلب قصد داریم به شما بگوییم که بافندگی چیست و در کل چه راه پرفراز و نشیبی را تا امروز طی کرده است.
بافندگی چیست؟
بافندگی در اصل فرایند به هم پیوستن نخ‌هاست که با استفاده از ابزار خاص خود انجام می‌شود. در این پروسه حلقه‌ها را به‌صورت کاملا متوالی و پشت سر هم با یکدیگر ترکیب می‌کنند و به هم می‌بافند. در ادامه با ایجاد حلقه‌های جدید، امکان انجام این پروسه تا اندازه دلخواه برای فرد بافنده وجود دارد. در بافندگی نخ‌ها از هر رنگ و با هر ضخامتی که باشند، مسیری کاملا پرپیچ و خم را پشت‌سر می‌گذارند تا در نهایت محصول جدیدی را خلق کنند. این بافندگی قرار است شما را به متریالی جدید و خاص برساند که نامش پارچه است و با قابلیت‌های مختلفی که دارد، برای تهیه انواع و اقسام پوشیدنی‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد. بعد از آن هم شما ممکن است نقش‌ها و رنگ‌هایی را هم به این محصول اضافه کنید تا در انتها، البسه‌ای خلاقانه مانند آیتم‌هایی که در سایت برنس مد عرضه شده‌اند، تولید شوند.
پیدایش بافندگی
حالا که متوجه شدید بافندگی چیست، بد نیست بدانید که استفاده از این هنر به قرن پنجم میلادی برمی‌گردد و تولد خود را در مصر و خاورمیانه ثبت کرده است. نمونه‌های بافندگی که در این مناطق یافت شده‌اند، نشان می‌دهند که بافت‌های اولیه همگی در ابتدا با استفاده از پنبه و پشم انجام می‌شدند. البته پشم نقش بسیار کمی داشته و کمتر مورد استفاده قرار می‌گرفته است. بعد از آن در قرن ۱۴ میلادی صیادان با قالب بافندگی، جامپرهای ضدآب گرم و پشمی را برای سفرهای متعدد دریایی خود تهیه کردند.
در قرن شانزدهم با اختراع ماشین بافندگی، جوراب‌بافی هم رونق پیدا کرد و به سرعت به صنعت بسیار مهم محلی تبدیل شد و به اروپا رفت. برای مثال، محصولاتی که در ارتفاعات اسکاتلند در آن دوران تهیه می‌شدند، از جمله بهترین محصولات به‌دست آمده از هنر بافندگی بودند. در ابتدا مردان بیشتر در کارخانه‌های بافندگی کار می‌کردند؛ اما بعد از آنکه این صنعت در تمام اروپا رونق پیدا کرد، بانوان هم به انجام آن روی آوردند.
بعد از آن هم با تولید کیف، کلاه، جامپر و سایر لباس‌های متنوع محلی، بازار عرضه این محصولات هم فراهم شد. اختراع اولین ماشین بافندگی متعلق به سال ۱۸۱۶ میلادی است که با آن پارچه‌های لباس‌های گران‌قیمت و باارزش را تهیه می‌کردند. در ادامه در قرن بیستم هم انواع و اقسام لباس‌های بافتنی مانند انواع لباس زنانه وارد بازار شدند و در میان مردم محبوبیت بسیار زیادی کسب کردند.
تاریخچه بافندگی در ایران
یکی از نکات مهمی که باید درباره تاریخچه بافندگی در ایران بدانید، این است که بافندگی در کشور ما به دوران غارنشینی برمی‌گردد؛ زمانی که ایرانی‌ها با پشم بزها و گوسفندان پارچه می‌بافتند و برای لباس از آن استفاده می‌کردند. به همین دلیل است که می‌توان به جرات گفت که قدمت بافندگی در ایران تقریبا به ۶۵۰۰ سال پیش از میلاد بازمی‌گردد. بعد از آن در دوران مادها، هنر بافندگی پیشرفت بسیار زیادی کرد و مادها توانستند پارچه‌های بسیار زیبا و اعلاء ببافند.
در زمان هخامنشیان پارچه‌های پشمی، نرم و لطیف از جذاب‌ترین محصولات ایرانیان در صنعت بافندگی به‌شمار می‌آمدند که با آن‌ها لباس‌های فاخری تهیه می‌شدند. در ادامه هم این هنر به دوران اسلامی منتقل شد و در همین دوران بود که بافندگی و صنعت آن همچنان به پیشرفت خود ادامه داد و حالا پارچه‌‌بافان و نساجان از جمله فعال‌ترین اقشار جامعه محسوب می‌شوند.
چرا لباس‌های بافتنی محبوب هستند؟
لباس‌های بافتنی، از جمله انواع پیراهن زنانه بافتنی، بسیار پرطرفدار و دوست‌داشتنی هستند؛ چون از متریال‌های مختلفی مانند پنبه، کشمیر، پشم، پلی‌استر و مواد مصنوعی تهیه می‌شوند و به دلیل بافت و جنسی که دارند، این امکان را برای ما فراهم می‌کنند که هم در تابستان و هم در زمستان به راحتی از آن‌ها استفاده کنیم.
لباس‌های بافتنی پشمی را می‌توانیم از بهترین لباس‌های بافتنی بدانیم که در سرمای زمستان بدن ما را کاملا گرم نگه می‌دارند. لباس‌هایی مانند پالتو، جوراب و ژاکت که همگی با بافت ضخیمی که دارند، در فصل پاییز و زمستان بسیار محبوب و کاربردی هستند. این البسه به دلیل پشمی که در آن‌ها استفاده شده است، رطوبت را به راحتی از بین می‌برند و اگر پوست ما عرق کند، این تعریق را هم به خوبی جذب خواهند کرد. ضمن اینکه، لباس‌های بافتنی و پشمی ضدآتش‌گرفتگی هستند و در برابر آب هم مقاومت بالایی دارند.
لباس‌های بافتنی نخی، مثل شلوار زنانه، برای فصل‌های بهار و تابستان مناسب هستند؛ چون آن‌ها را از کشمیر و ابریشم تهیه می‌کنند و گاهی اوقات با پلی‌استر هم ترکیب می‌شوند. قیمت این لباس‌ها کمتر است و البته کیفیت نسبتا پایین‌تری هم دارند. درنهایت، هیچ فرقی نمی‌کند که لباس بافتنی شما از چه متریالی تهیه شده باشد؛ در حال حاضر این لباس‌ها از پارچه‌های بافته‌شده با الیاف‌های متنوع و گوناگونی هستند که در سراسر جهان و در میان مردم محبوب و کاربردی محسوب می‌شوند و هم در گرمای شش ماهه اول سال و هم در فصل‌های سرد شش ماهه دوم سال، پرطرفدار و پراستفاده هستند.
انواع بافندگی
پروسه و فرایند بافندگی می‌تواند با پارچه‌های مختلفی مانند ابریشم یا نخ پنبه صورت بگیرد. اگر دوست دارید بدانید که این لباس‌ها و پارچه‌ها در اصل چطور به این شکل درمی‌آیند، بد نیست بگوییم که این پروسه با استفاده از الگو و فرایندی پیچیده انجام می‌شود. به عبارتی، با کمک دستگاه‌های بافندگی ماشینی و خودکار، پارچه‌هایی بسیار باکیفیت برای لباس‌ها و پوشش‌های ما تهیه می‌شوند. پارچه‌هایی که دوام و هم زیبایی آن‌ها باعث می‌شود که ما آن‌ها را انتخاب کنیم. انواع بافندگی با الگوهای مختلفی که در نظر گرفته می‌شوند، انجام می‌گیرند. گاهی اوقات برای تهیه و ارائه پارچه به الگوی بافت منفرد نیاز خواهد بود و گاهی اوقات هم از چندین تکنیک ترکیبی برای رسیدن به محصول نهایی مطلوب استفاده می‌شود.
در ادامه چند نوع بافت مهم و معروف را با هم مرور خواهیم کرد.
• بافت هلندی
اولین نوع بافندگی، بافت هلندی نام دارد که بیشتر آن را برای فلز و پارچه مورد استفاده قرار می‌دهند. این بافت دارای استحکام و دوام بسیار زیادی است و به دلیل ساختار الگویی و بافت کشیده و ساده‌ای که ایجاد می‌کند، برای تهیه پارچه‌های بسیار باکیفیت به‌کار می‌رود. این نوع پارچه به راحتی می‌تواند انواع فشارها را تحمل کند و در برابر پارگی مقاومت بسیار زیادی از خود نشان دهد. بافت هلندی را می‌توانید بر روی بوم‌های پنبه‌ای به وضوح مشاهده کنید. این بافت یکی از انواع بافندگی با قلاب است که در بسیاری از صنایع، مواد و منسوجات هم مورد استفاده قرار می‌گیرد.
• ژاکارد ویو
بافت دوم بافت ژاکارد ویو نام دارد که پیچیده و منحصربه‌فرد است و آن را معمولا برای تولید پارچه‌هایی مثل ساتن استفاده می‌کنند. بافت ژاکارد به بافندگان این اجازه را می‌دهد تا تصویری کامل و جذاب را در الگوی خود اجرا کنند. برای این کار فرد بافنده اول باید کارت‌های مختلف بافندگی شخصی خود را بسازد که در آن‌ها بافت‌ها و رنگ‌های مختلف برای ایجاد شکل و طرح مورد نظر لحاظ می‌شوند. بعد از آن، کارت‌ها را به ماشین بافندگی می‌دهد و پارچه طراحی‌شده را مطابق الگوی کارت تحویل می‌گیرد. این فرایند ممکن است کمی طولانی باشد و به همین دلیل هزینه‌ای که برای پارچه‌های ژاکارد صرف می‌شود، کمی بیشتر از سایر پارچه‌ها خواهد بود. در پارچه‌های ژاکارد چندین تکنیک را با یکدیگر ترکیب می‌کنند تا درنهایت پارچه‌ای منحصربه‌فرد تولید شود.
• دابی ویو
بافت دابی ویو هم نوعی بافت پیشرفته و پیچیده است که در میان بافندگان و صنعتگران محبوبیت زیادی دارد. برای این بافت، بافنده باید لوازم خاصی را در اختیار داشته باشد. در این نوع بافندگی به جای اشکال و الگوها، از نوارهای چوبی و کوچک استفاده می‌شود که باید بین قطعات نخ قرار بگیرند. سپس الگویی که قرار است تکرار شود، به شکل نقشه‌ای هندسی و ساده در نظر گرفته می‌شود و در انتها پارچه بافت دابی ویو تولید می‌شود. این پارچه بر اساس سلیقه شخصی افراد می‌تواند الگوها و رنگ‌های مختلفی داشته باشد.
• بافت ساتن
بافت بعدی که قصد معرفی آن را داریم، بافت ساتن است که اگر قرار باشد آن را به‌صورت اصیل ببافند، باید حداقل از ۵ تکه نخ در تار آن استفاده شود. این بافت شباهت بسیار کمی به بافت جناقی دارد؛ اما الگوی آن کاملا مورب نیست. به عبارتی، بافت ساتن، بافتی سنگین و در عین‌حال بسیار بادوام است که منجر به تولید پارچه‌ای باکیفیت، خاص و لوکس خواهد شد. اگر بافت پارچه ساتن رو به سمت پود باشد، شما پارچه ساتن گلدار خواهید داشت. این روش باعث تولید پارچه‌ای بسیار ضخیم و بادوام خواهد شد و به موجب آن پارچه‌های ساتن گلدار مخملی با طرح‌های گوناگون تولید می‌شوند. در نهایت شما به بافتی کاملا مستحکم و مقاوم از پارچه ساتن خواهید رسید که در عین لطافت و نرمی، بسیار لوکس و باکیفیت است.
انواع روش‌های هنر بافندگی
حالا که متوجه شدید بافندگی چیست، بد نیست کمی هم درباره انواع روش‌های این هنر با هم صحبت کنیم. بافندگی در حالت کلی به دو صورت ماشینی و سنتی انجام می‌شود. روش سنتی بافندگی شامل سه دسته است:
بافندگی با دار
بافندگی دستی
بافندگی دستگاهی
در این هنر هم مردان و هم زنان، محصول نهایی را با استفاده از نخ‌های مخصوص با میله‌های بافتنی یا دار و به کمک نمد، پارچه و سایر متریال‌ها تولید می‌کنند؛ اما روش‌ها در این سه نوع کاملا با یکدیگر تفاوت دارد. برای مثال، اگر شما از دستگاه‌های بافندگی ساده استفاده کردید که شبیه به دار قالی هستند، به دلیل به‌کارگیری از دستگاه این امکان برای شما وجود دارد که به راحتی تار و پودها را هم به‌صورت افقی و هم به‌صورت عمودی در هم بتنید و درنهایت گبه، گلیم، قالی، روفرشی، تخت‌خواب پیچ، چادر شب و غیره را تولید کنید.
در روش‌های دیگر هم که صرفا با دست انجام می‌شود، به هیچ تجهیزاتی مانند دار یا دستگاه نیاز نیست. شما می‌توانید با این روش‌ها زری‌دوزی، ترمه‌بافی و تولید دیگر محصولات را انجام دهید. البته تمام این نمونه‌هایی که ما در این قسمت نام بردیم، متعلق به بافندگی‌های سنتی هستند؛ درحالی‌که این روزها انجام پروسه بافندگی با دستگاه‌های پیشرفته و تمام اتوماتیک انجام می‌شود که هیچ شباهتی به روش‌های دستی و سنتی ندارند و کاملا بدون دخالت دست و انسان انجام می‌گیرند.
دستگاه‌های بافندگی مدرن
ماشین‌آلات بافندگی پیشرفت‌های چشمگیری داشته‌اند و به موجب آن، محصولات متنوع و جذابی روانه بازار شده‌اند. حالا با کمک این ماشین‌های متنوع بافندگی که از سال ۱۵۸۹ میلادی و درست در دوران حکومت ملکه الیزابت اول اختراع و طراحی شدند، شما می‌توانید انواع و اقسام پارچه‌ها را برای لباس‌های خود تهیه کنید و تدارک ببینید. در طول تاریخ، اختراع دستگاه بافندگی سیر جدیدی را ایجاد کرد که علاوه بر تولید محصولات متنوع، کاربردی و باکیفیت، به منبع درآمد و تفریح برای زنان و مردان هم تبدیل شد.
در ارتباط با انواع مختلف دستگاه‌های بافندگی هم باید بگوییم که این دستگاه‌ها را برای ایجاد بافت‌های گوناگون در صنعت نساجی مورد استفاده قرار می‌دهند که به شرح زیر هستند:
• دستگاه بافندگی تخت باف
تخت‌بافت دستگاهی است که تار و پودهای پارچه را به‌صورت کاملا جداگانه قرار می‌دهد و کمک خواهد کرد تا شما به راحتی نقش و نگارهای مورد نیاز خود را روی پارچه ایجاد کنید. از جمله محصولات این دستگاه، ژاکت‌های پشمی هستند که طرفداران بی‌شماری در میان مردم سراسر دنیا دارند.
• دستگاه بافندگی گرد باف
دومین دستگاه مورد استفاده در صنعت نساجی، دستگاه بافندگی گردباف نام دارد که در سراسر جهان بسیار کاربردی و پراستفاده است. با این دستگاه انواع لباس‌های مهمانی، لباس‌های زیر و جوراب را تولید می‌کنند. همین‌طور، شلوار و ژاکت هم با آن قابل تولید خواهند بود. بافندگی به‌صورت دایره‌ای در اصل نوعی تکنیک است که در آن چند سوزن که سر ندارند یا دو سوزن که دایره‌ای‌شکل هستند، برای بافت به‌کار می‌روند.
روش‌های موثر برای یادگیری بهتر بافندگی
حالا که کاملا متوجه شدید بافندگی چیست، بد نیست بدانید که روش‌های مختلفی هم برای یادگیری بافندگی وجود دارند. روش‌هایی مثل:
آموزش‌های رایگان که در فضاهای مجازی عرضه می‌شوند
کلاس‌ها و دوره‌های آموزشی حضوری
کلاس‌ها و دوره‌های آموزشی آنلاین
کتاب‌ها
و افرادی که در این کار مهارت و تبحر دارند
همگی می‌توانند به ما کمک کنند تا هنر بافندگی را به راحتی یاد بگیریم. البته در کنار تمامی این موارد، تلاش و پشتکار افراد هم ضامن اصلی یادگیری این هنر خواهد بود.
مراحل بافندگی
مراحل بافندگی در اصل شامل سه مرحله زیر است:
پیچش نخ
چله پیچی
و آهارزنی
در پروسه پیچش نخ، اول نخ‌ها را از یک دسته اصلی به دسته‌های دیگر منتقل می‌کنند تا در فرایند بافندگی به راحتی از آن‌ها استفاده شود. این کار کمک می‌کند تا کارایی نخ افزایش یابد. در گام بعدی که چله‌پیچی نام دارد، باید تارها را به بهترین روش آرایش کرد؛ به‌طوری‌که تمام نخ‌ها متراکم و پیوسته باشند. در فرایند آهارزنی هم که در اصل آخرین مرحله از پروسه بافندگی است، تلاش می‌شود تا کیفیت نخ همچنان در بالاترین سطح خود نگه داشته شود و بر اثر سایش، مقاومت آن کم نشود. به عبارتی، آهارزنی قرار است مقاومت پارچه و تار و پود آن را نسبت به سایش بالا ببرد و از فرسودگی پارچه جلوگیری کند.
اصول بافندگی
به‌عنوان اصول بافندگی بد نیست بدانید که پارچه‌هایی که در پروسه بافندگی تهیه می‌شوند، به دلیل سنگینی و ضخامت به پارچه‌هایی با وزن سبک، متوسط و سنگین دسته‌بندی خواهند شد. سیستم‌های دستگاه بافندگی با دو مجموعه متنوع از نخ‌ها، بافندگی پارچه را انجام می‌دهند. تار و پودر، دو مجموعه اصلی برای بافت پارچه یا لباس بافتنی هستند.
زمان شروع پروسه بافت پارچه، اول از همه باید رشته‌های تار با الگوهای جداگانه مشخص شوند و سپس الحاق پود به آن‌ها انجام گیرد. وقتی دهانه نخ تار تشکیل شد، پودگذاری انجام خواهد شد و عملیات مهم و اصلی سیکل بافندگی آغاز می‌شود.
در ادامه تارها باید کنترل شوند و مکانیزم بافندگی دستگاه زیر نظر قرار بگیرد. در انتها هم به مرحله کنترل پارچه یا لباس می‌رسیم که به تولید نهایی پارچه منجر خواهد شد. در کل، این پروسه اگر با دقت، وسواس و پیگیری انجام شود، در نهایت به تولید پارچه یا لباسی بسیار باکیفیت ختم خواهد شد.
سوالات متداول:
1. فرایند بافندگی شامل چه مواردی است؟
فرایند بافندگی پروسه‌ای پیچیده و گاه ساده است. فقط کافی است که بدانید باید از چه ماده، الگو و طرحی استفاده کنید. در ادامه به ماشین بافندگی نیاز خواهید داشت که بتواند تار و پودها را به یکدیگر بتند و محصول نهایی را تولید کند.
2. از چه موادی برای انواع بافندگی استفاده می‌شود؟
در انواع بافندگی از نخ و پنبه در کنار پشم استفاده می‌شود تا طرح‌هایی گلدار و ظریف با این متریال‌ها ایجاد شوند. البته تمامی بافت‌ها به نخ و پارچه خلاصه نمی‌شوند، بلکه بافندگی را با استفاده از چوب یا فلزات نازک هم انجام می‌دهند.
3. از بافتن چه چیزهایی می‌توان ساخت؟
در فرایند بافتن شما می‌توانید پارچه، لباس، پتو، روفرشی، گلیم، گبه، فرش، قالی، پرده و انواع و اقسام محصولات را تهیه کنید.
کلام آخر
بافتن و بافندگی از ابتدای زندگی بشر و از زمانی آغاز شد که وی احساس کرد برای خود و محیط اطرافش نیاز به پوششی لطیف و بادوام دارد. شاید در ابتدای امر بافتن و بافندگی صرفا با پوست درختان، برگ و محصولات کاملا طبیعی انجام می‌شد؛ اما بعد از اینکه نخ اختراع شد و بشر توانست از پشم حیوانات به تار و پود برسد، همه چیز کاملا تغییر کرد. اتفاقی که حالا در دنیای مد و فشن و صنعت بافندگی رخ داده است، پیشرفتی چشمگیر و همه‌جانبه به‌شمار می‌آید که سبب شده است تا ما در حال حاضر برای تهیه لباس‌ها، پوشش‌ها و نیازهای اصلی خود با دریایی از انواع بافت‌ها، پارچه‌ها و متریال‌ها روبه‌رو باشیم. حالا فقط کافی است بدانید که قرار است چه لباس یا پوششی را تهیه کنید. بعد از آن، بهترین نتیجه حاصل خواهد شد و پارچه و متریال مورد نظر به راحتی در دسترس شما خواهد بود.