تاریخچه گلدوزی در ایران

در این مقاله با تاریخچه گلدوزی در ایران و کاربرد گلدوزی در لباس‌ها در طول سال‌های گذشته تا به امروز صحبت می‌کنیم. شما درمورد تاریخچه گلدوزی در ایران چه می‌دانید؟

گلدوزی چیست؟

تعریف گلدوزی بسیار ساده است. گلدوزی هم هنر و هم علم است. هنر تزئین پارچه با نخ در حالی که از سوزن برای انجام آنها استفاده می‌شود. پس هر پارچه‌ای که با نخ و به کمک سوزن تزئین شود نمایی از هنر گلدوزی را به نمایش می‌گذارد.

تاریخچه گلدوزی

گلدوزی یکی از قدیمی‌ترین هنرهای دستی است و اثرات گلدوزی در اشیاء باستانی کشف شده‌اند که به دوران‌های قبل از میلاد باز می‌گردد. در دوران باستان، گلدوزی از تکنیک‌هایی استفاده می‌شد که شامل استفاده از نخ‌های طلا و نقره بر روی پارچه‌های ابریشمی و پنبه‌ای بود. این نخ‌ها برای ایجاد طرح‌های مذهبی و فرهنگی بر روی پرده‌ها و رخت‌خواب‌ها به کار می‌رفتند.

گلدوزی در دوران میانه

در دوران میانه، گلدوزی به یک هنر، مورد توجه قرار گرفت. در اروپا و شرق میانه، گلدوزی به عنوان یک صنعت مهم شناخته می‌شد و کارهای گلدوزی برای تزئین مبلمان، لباس‌ها، پرده‌ها و تاج‌ها استفاده می‌شد. این دوره تاریخی نیز شاهد توسعه تکنیک‌های گلدوزی بود.

گلدوزی در دوران مدرنیته

در دوران نوسازی و مدرنیته، جایگاه گلدوزی تغییر کرد و به عنوان هنری شخصی و خلاق مورد توجه قرار گرفت. هنرمندان و طراحان جدید به کمک تکنولوژی‌های پیشرفته‌تری مانند ماشین‌های گلدوزی کامپیوتری به ایجاد طرح‌های جدید پرداختند. این دوره تاریخی نیزما شاهد توسعه گلدوزی با نخ‌های رنگی و متنوع شدیم.

 

 

تاریخچه گلدوزی در ایران

در ايران نقش زدن بر پارچه و لباس از ديرباز مرسوم بوده است. در تابوت سنگی اسكندر كه در موزه‌ی استامبول نگهداری می‌شود، ايرانيان شلوار‌های زنانه با پارچه‌های زيبا پوشيده‌اند كه طرح دار و گاهي نقش‌هايی از گل‌ها دارند. گلدوزی ‌‌در دوره‌ی صفويه به شكوفايی خود رسيد، به نحوی كه هنرمندان روم شرقی طرح‌های ايرانی را بر لباس‌های فاخر نقش می‌زدند. حتي ريشه‌ی عنصرهای اصلی گلدوزی امروزی نيز به ايران بازمی‌گردد، كه از راه كشور‌های ساحل دريای مديترانه به ايتاليا و اسپانيا رفته و بعدها در سرزمين‌های ديگر مورد توجه قرار گرفته است.

گلدوزی‌ها و سوزن‌دوزی های ایرانی همواره برای کشورهای خارجی جذابیت زیادی داشته است‌، ‌به‌طوری که بسیاری از این آثار در کلیسا‌ها، موزه‌ها و مجموعه‌های خارجی نگهداری می‌شوند که نشان‌دهنده ذوق و سلیقه ایرانیان در ادوار تاریخ هستند. جامه‌های اعیان،‌ بر روی نقش برجسته‌های تخت جمشید حاکی از رواج گلدوزی در آن زمان است. ‌گفته شده است این تزئینات روی لباس‌های نگهبانان و نجیب‌زادگان شوش و تخت جمشید چشمه دوزی هستند.

از روی تندیس‌های بدست آمده از دوره‌ی اشکانی هم می‌توان فهمید که لباس بانوان این دوره با بهترین نوع سوزن‌دوزی‌ها آراسته شده است. اما نقطه اوج این هنر در قبل از اسلام مربوط به دوره ساسانی است. ‌یکی از آثاری که بر رواج سوزن‌دوزی در این دوره اشاره دارد نمونه پارچه‌ای است که در موزه‌ی آرمیتاژ نگهداری می‌شود و بر روی آن نقش خروسی بزرگ با رنگ‌های مختلف درون دایره‌ای نقش گردیده است. پس از ظهور اسلام در ایران سوزن‌دوزی سنتی ایران به حیات تاثیر گذار خود همچنان ادامه داد، با وجود تحولی که در نقش‌ها و طرح‌های ایرانی به‌وجود آمد، طرح‌ها همچنان اصالت ایرانی خود را حفظ کردند. در دوره صفویه شاهد شکوفایی هنر سوزن‌دوزی هستیم. چنانچه شاردن در سفرنامه‌ی خود راجع به ایران عصر صفوی، ظرافت گلدوزی‌های ایرانی را می‌ستاید و آن‌ها را برتر از گلدوزی‌های اروپایی و ترکی می‌داند. در دوره قاجار هم اکثر سوزن‌دوزی‌های ایرانی که یادگار گذشته بود جانی تازه گرفت.

 

 

گلدوزی در دوران قاجار

دوره قاجار، یکی از دوران شکوهمند تاریخ ایران بود که در آن دوره فرهنگ و هنر در کشورمان به اوج خود رسید.

گلدوزی نیز یکی از هنرهای برجسته دوره قاجار بود. هنرمندان با استفاده از نخ های رنگارنگ، طرح‌های زیبا و شگفت انگیزی را بر روی پارچه‌ها و لباس‌ها می‌دوختند. این هنر باعث می‌شد تا لباس‌ها شکوه و جلال بیشتری داشته باشند و زیباتر دیده شوند.

سوزن‌دوزی نیز یکی از دوخت‌های سنتی دوره قاجار بود. در این روش، با استفاده از سوزن و نخ، طرح‌های زیبا و هنری بر روی پارچه‌ها دوخته می‌شد. این هنر باعث می‌شد تا لباس‌ها و پوشاک ایرانی به شکوه و جلال بیشتری برخوردار شوند و هنرمندان ایرانی با استفاده از این روش، آثاری بی‌نظیر و بی‌مانند را خلق می‌کردند.

دوره قاجار با دوخت‌های سنتی خود، هنرمندان ایرانی را به اوج خلاقیت و هنر رساند. این هنرها باعث شدند تا فرهنگ و هنر ایران در سطح جهانی شناخته شود و هنرمندان ایرانی به عنوان یکی از برترین هنرمندان جهان معرفی شوند.

گلدوزی امروزی در پوشاک زنان در ایران

گلدوزی روی پارچه

هنر گلدوزی درایران برای زیباسازی بیشتر بر روی انواع پوشاک انجام می‌شود. گلدوزی روی مانتو، پیراهن زنانه، تی شرت زنانه و انواع لباس‌های شیک امروزی با طرح‌های مورد علاقه جوانان می‌تواند فروش بیشتر را تضمین کند. گلدوزی جدید به تولید کنندگان امکان می‌دهد سریع‌تر و دقیق‌تر این کار را انجام دهند. هنر گلدوزی روی پارچه از ویژگی‌های خاص خود بهره می‌برد که آن را برای انواع پوشاک مناسب می‌سازد.آموزش هنر گلدوزی برجسته به علاقه‌مندان باعث شده تا طرح‌های بسیار خلاقانه‌ایی تولید گردد.

گلدوزی روی مانتو و کت

یکی از کاربردهای هنر گلدوزی، گل دوزی روی مانتو وکت است. این هنر نه تنها جنبه تزیینی دارد بلکه باعث ‌می‌شود نمای ظاهری یک مانتو، جذاب‌تر و شیک‌تر به نظر برسد. تولید و دوخت مانتوهای جدیدتر و زیباتر موجب می‌‌شود میزان فروش افزایش پیدا کند و مشتریان بیشتری به سمت خرید مانتوهای گلدوزی شده گرایش خواهند داشت. طرح و نقش‌های متفاوت و متنوعی را می‌توان روی پارچه‌های مخصوص مانتو اجرا کرد. نقش‌هایی که از هنر سنتی ایران الهام گرفته شده‌اند یا نقش‌هایی شامل بته جقه، نقش گل‌ها، گیاهان، برگ‌ها و دوخت‌های تزیینی مربوط به هنر طراحی پارچه، همگی قابلیت گلدوزی کردن روی مانتو را دارند.

 

 

انواع سوزن‌دوزی یا گلدوزی در ایران

همانطور که می‌دانید هنر سوزن‌دوزی نوعی گلدوزی است و انواع مختلف آن شامل موارد زیراند:

· گروه اول شامل بخارا دوزی، پته‌دوزی و خامه‌دوزی می‌شوند. نوع دوخت و گلدوزی در این گروه به این صورت است که بعد از دوخت، پارچه مشخص نمی‌شود.
· گروه دوم عبارت است از پولک و منجوق دوزی، گلابتون‌دوزی، سلسله‌دوزی که مخصوص کرمان است. در این نوع دوخت، بعد از گلدوزی بخشی از پارچه توسط نخ پوشانده شده است.
· گروه سوم شامل سکمه‌دوزی و شبکه‌دوزی است و می‌توان اوج هنر را در این گروه مشاهده کرد.

چند نمونه از انواع سوزن دوزی

چشمه دوزی

در گذشته بانوان هنرمند از این نوع سوزن‌دوزی برای تزئین بقچه، رومیزی و جای قرآن استفاده می‌کردند. این دوخت بر روی پارچه‌های ساده و ظریفی مانند کتان‌های نازک که دارای بافتی ساده هستند، انجام می‌گیرد.

سوزن‌دوزی بلوچ

از سابقه ی این دوخت زیبا متاسفانه اطلاع چندانی در دست نیست اما مسلم شده است که این دوخت از اوایل صدر اسلام در میان بلوچ‌ها رایج و در دوره مغول و به خصوص تیموری و صفوی این هنر از رواج کامل برخوردار بوده است. در این نوع سوزن‌دوزی دوخت به صورت خط‌هایی است که طرح هندسی به خود گرفته و از نوع دوخت ساتن می‌باشند و در آن‌ها قطر سراسر خطوط یکی است.

مجموع محصولات به نسبت نوع دوختی که دارند به دسته‌ی پر کار، میان کار و کم کار تقسیم می‌شوند. نقوش در این سوزن‌دوزی هندسی هستند و از رنگ‌های شاد استفاده شده‌اند. رنگ‌های نارنجی روشن و قرمز بر رنگ‌های دیگر غلبه دارند و جزئیات به رنگ سبز، آبی، سفید و سیاه دوخته می‌شوند.

پَته دوزی

پته دوزی یکی از زیباترین و اصیل‌ترین سوزن‌دوزی‌های سنتی ایران است که در تاریخ گذشته‌ی فرهنگی کرمان ریشه‌ی عمیقی دارد. نوعی از این دوخت در دوره‌ی ساسانیان رایج بوده ولی متاسفانه با توجه به پوسیدگی منسوجات در طول تاریخ آثاری از آن دوران در دست نیست. ولی نمونه‌ی بسیار جالب و بارز این هنر، روپوش مقبره‌های شاه نعمت الله ولی در ماهان کرمان است. این دوخت در گذشته روی پارچه‌های پشمی، ابریشمی، تافته و کتان انجام می‌شده است اما هم اکنون این نوع سوزن‌دوزی منحصراً روی پارچه‌ای پشمی به نام عریض انجام می‌گیرد. در این نوع دوخت بیشتر از نخ‌های دست ریس الوان به رنگ‌های سبز روشن و تیره، زرد، نارنجی، قرمز، عنابی، آبی تیره، فیروزه ای، مشکی، ماشی و لاکی، فولادی و یشمی انجام می‌گیرد. ظرافت و زیبایی خاص پته دوزی به لحاظ نقش‌ها و طرح‌های اصیل سنتی ایران مانند نقش حیواناتی چون طوطی، طاووس و‌ بلبل است. در حاشیه‌های دوخت هم از نقش‌های هندسی یا گل‌های اسلیمی ماری، طوماری و ختائی استفاده می‌شود.

 

 

هنرگلدوزی و سوزن‌دوزی در ایران بر سر انگشتان بانوان این سرزمین جای دارد. تنوع چشمگیر این هنر نقش مهمی در معرفی فرهنگ و هویت ایرانی ایفا می‌کنند. در نتیجه این هنر سنتی و سرشار از نقش‌ها و رنگ‌های متنوع می‌تواند الهام بخش هنرمندان و به ویژه طراحان خوش ذوق لباس کشورمان باشد.